Τα Αναστενάρια & οι Αναστενάρηδες στην Αγ.Ελένη Σερρών

Τα Αναστενάρια είναι ένα ιδιότυπο λατρευτικό έθιμο που συνδέεται με την εορτή των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Κύρια χαρακτηριστικά του είναι ο εκστατικός χορός και η πυροβασία ανδρών και γυναικών οι οποίοι ονομάζονται επίσης αναστενάρια, νεστενάρια, νιστινάρια και αναστενάρηδες.

Ο λαογράφος Γ. Λεκάκης αναφέρει, ότι επί εποχής του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου, οι ορφικοί (ορφανοί) υπήκοοί του τελούσαν προς τιμήν του τα ορφικά μυστήρια. Αυτά ήταν θρησκευτικά μυστήρια, υπέρ του Ορφέως Οιάγρου, που ο ίδιος ο αυτοκράτορας τους επέτρεψε να συνεχίζουν ελεύθερα να τελούν. Έτσι και μετά τον θάνατό του ( και την αγιοποίησή του), οι πιστοί του συνέχισαν να τελούν στη μνήμη του αυτές τις εορτές, στα ονομαστήρια του άγιου αυτοκράτορα.

Τα Αναστενάρια τελούνταν παλιότερα σε μια μικρή περιοχή της επαρχίας Σωζοαγαθουπόλεως της Β.Α. Θράκης. Η περιοχή αυτή λεγόταν «Τυφλή Επαρχία», επειδή περιβάλλεται από ψηλά βουνά, που καθιστούσαν δύσκολη την επικοινωνία με τα γειτονικά μέρη. Κέντρο της εκδήλωσης αποτελούσε το Κωστί, το μεγαλύτερο χωριό της περιφέρειας. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών του 1923, οι κάτοικοι της παραπάνω περιοχής της Θράκης εγκαταστάθηκαν σε διάφορα μέρη, κυρίως της Μακεδονίας όπου μαζί με τα άλλα έθιμα μετέφεραν και τα Αναστενάρια. Έτσι το έθιμο μεταφυτεύθηκε στην Αγία Ελένη Σερρών, αλλά και στην Κερκίνη , στον Λαγκαδά Θεσσαλονίκης, στη Μελίκη Ημαθίας και στη Μαυρολεύκη Δράμας.

Το έθιμο μετά την εκρίζωσή του από το γεωγραφικά απομονωμένο και κοινωνικά κλειστό περιβάλλον του και τη

μεταφορά του στους νέους τόπους εγκατάστασης, ήταν επόμενο να υποστεί αλλαγές και αλλοιώσεις, προπαντός όμως απλοποιήσεις, από ανάγκη να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα.

Στην Αγία Ελένη συνεχίζουν να τελούνται μέχρι σήμερα και προσελκύουν πλήθος κόσμου και ειδικούς επιστήμονες από όλο τον κόσμο.

Η τελετουργία αρχίζει από το απόγευμα της 20ης Μαΐου στο κονάκι όπου μαζεύονται άντρες και γυναίκες αναστενάρηδες. Κάθονται εκεί αυτοσυγκεντρωμένοι και σε φανερή εναγώνια αναμονή. Σε κάποια στιγμή η λύρα και το νταούλι αρχίζουν να παίζουν τους σκοπούς της τελετής. Οι αναστενάρηδες αρχίζουν εκστατικό χορό, κρατώντας στα χέρια τους εικόνες, αμανέτια ή ποδιές. Κατά τη διάρκεια του χορού ακούγονται στεναγμοί και επιφωνήματα αλλά και στίχοι από αναστενάρικα τραγούδια, που έχουν για ήρωά τους τον «Κωνσταντίνο τον μικρό, τον Μικροκωνσταντίνο». Ο χορός αυτός διαρκεί μέχρι τα μεσάνυχτα.

Την άλλη μέρα ,εορτή των ισαποστόλων αγίων γίνεται ζωοθυσία . Το θύμα είναι κάποιο ζώο μαύρου χρώματος. Παλιά θυσίαζαν ταύρο. Το κρέας μοιράζεται στα αναστενάρικα σπίτια.

Το απόγευμα επαναλαμβάνεται ο χορός στο κονάκι με αυξανόμενη ένταση. Μόλις βραδιάσει, οι αναστενάρηδες με πομπική πορεία και χορεύοντας συνεχώς πηγαίνουν στην πλατεία όπου λίγο πριν έχει ανάψει φωτιά με ξύλα που έχουν μετατραπεί σε

ανθρακιά.

Ο χορός συνεχίζεται γύρω από την ανθρακιά. Ξαφνικά ξεχωρίζουν μερικοί αναστενάρηδες οι οποίοι κρατώντας σφιχτά πάνω τους τις εικόνες και τα αμανέτια, προχωρούν χορεύοντας προς τα αναμμένα κάρβουνα. Στη συνέχεια ορμούν με γυμνά πόδια στην ανθρακιά και χορεύουν πάνω στα κάρβουνα προς όλες τις διευθύνσεις. Αυτοί είναι οι εκλεκτοί, που όπως πιστεύεται, πήραν από τον άγιο την εντολή για να πυροβατήσουν τη χρονιά αυτή.

Τελειώνοντας την πυροβασία και χωρίς να παρουσιαστούν εγκαύματα στα πόδια τους, επιστρέφουν μαζί με τα άλλα αναστενάρια στο κονάκι, όπου συνεχίζουν το χορό.

Η πυροβασία επαναλαμβάνεται και στις 23 Μαΐου.

Πυροβασία γίνεται επίσης και στην εορτή του Αγίου Αθανασίου.

Όπως πιστεύουν οι αναστενάρηδες, το έθιμό τους έχει σκοπό την εξασφάλιση πλούσιας παραγωγής και καλής υγείας.

Λεξιλόγιο

Εικόνες: Οι εικόνες , οι οποίες λέγονται και παππούδες ή Χάρες, απεικονίζουν τον άγιο Κωνσταντίνο και την αγία Ελένη. Κατά τον Χουρμουζιάδη «η αγία Ελένη ζωγραφείται διεζωσμένη την εσθήτα και τον έτερο πόδα, ως χορεύουσα δήθεν, προτείνουσα». Τέτοιος αγιογραφικός τύπος δεν διασώθηκε.

Οι εικόνες αποτελούν τα πολυτιμότερα κειμήλια για τους αναστενάρηδες και τις τοποθετούν μέσα σε ένα είδος υφασμάτινης σακούλας , που λέγεται ποδιά. Οι εικόνες έχουν μια λαβή στο κέντρο της βάσης τους.

Αμανέτια: Τα αμανέτια είναι μαντήλια που θεωρούνται ιερά, σχεδόν ισοδύναμα με τις χάρες τα οποία αποτελούν πολύτιμα προγονικά κειμήλια. Οι αναστενάρηδες τα κρατούν σε πολλές στιγμές της μυσταγωγίας τους.

 

©ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟΝ/visaltis.net